NGƯỜI VIỆT NAM ĐẦU TIÊN CHỤP ẢNH “ĐÀ LẠT XƯA” TỪ MÁY BAY

Ông là Trần Văn Châu - người Việt Nam đầu tiên chụp ảnh “Đà Lạt xưa” từ trên máy bay. Bộ ảnh của ông là nguồn tư liệu quý, là nhân chứng lịch sử của Đà Lạt - Thành phố Festival hoa của Việt Nam.

Năm 1984, nhìn tấm ảnh “Đà Lạt 1960” chụp từ trên cao, tôi vô cùng thán phục tài nghệ người chụp ảnh. Đó là một tấm ảnh đen trắng, chụp trường Lycée Yersin (nay là trường Cao Đẳng Sư phạm Đà Lạt) với đường cong tuyệt mỹ, xa xa là hồ Xuân Hương và đồi Cù thơ mộng. Ảnh không đề tên tác giả, tôi nhiều năm tìm kiếm tác giả bức ảnh, nhưng hầu như không ai biết. Dịp Kỷ niệm 100 năm Đà Lạt (1893 - 1993), sau khi gặp nhiếp ảnh gia Đặng Văn Thông, tôi mới may mắn được biết tác giả tấm ảnh ấy là ông Trần Văn Châu. Tôi rất muốn được gặp ông Châu một lần để học hỏi “bí quyết” nghề nghiệp, nhưng thật đáng tiếc vì ông đã cùng gia đình định cư ở nước ngoài kể từ năm 1990. Tôi đã nghĩ rằng sẽ không bao giờ có cơ hội được gặp ông Châu như mong ước. Thật bất ngờ, năm 2008, trong lần gặp nhà báo Nguyễn Hạnh (Tạp chí Xưa & Nay) khi ông chuẩn bị cho cuộc triển lãm ảnh “Đà Lạt xưa” nhân dịp Đà Lạt tròn 115 năm tuổi, đã có hơn 70% bức ảnh cuộc triển lãm là của ông Trần Văn Châu cùng hầu hết các bức ảnh chụp từ trước năm 1960 về Đà Lạt. Tôi có tò mò với ông Nguyễn Hạnh “Đã xin phép tác giả chưa?”. Anh bảo: “Rồi”. Tôi lại gặng hỏi: “Bằng cách nào?”. Anh nói với tôi: “Đi với mình sẽ biết”. Tối hôm ấy, bác Lê Phỉ (một nhà Đà Lạt học) đưa chúng tôi qua bao ngõ ngách, đến ngôi nhà nhỏ nằm ở lưng chừng đồi trên đường Đào Duy Từ. Bác Lê Phỉ giới thiệu với chúng tôi một ông già tóc bạc “Đây là ông Trần Văn Châu”. Tôi vô cùng sửng sốt và vui mừng. Vì cùng là “dân” nhiếp ảnh nên ngay từ phút ấy, chúng tôi chuyện trò như thể đã quen nhau từ rất lâu. Ông kể rằng, năm 1935, lúc 12 tuổi ông đã bắt đầu cầm máy ảnh cho Hương Ký photo ở Hà Nội. Nhờ năng khiếu và tính chịu học nên từ thời học sinh, ông đã làm ra tiền nhờ chụp ảnh. Năm 1942, ông vào Đà Lạt lập nghiệp. Ban đầu trồng hoa, thiết kế sân vườn tiểu cảnh…để làm đẹp thành phố. Khi rảnh rỗi, ông lang thang chụp ảnh, vì đam mê, ông quên ăn, quên ngủ để chụp ảnh về Đà Lạt. Ông thích chụp Đà Lạt sương mù, lúc bình minh, khi hoàng hôn, các kiến trúc, thắng cảnh, rau hoa và cả con người Đà Lạt. Ông nói rằng không có nơi nào đẹp như thành phố này. Ngày xưa, Đà Lạt còn hoang sơ, dân cư thưa thớt hơn và khung cảnh thực sự thơ mộng. Đà Lạt khi ấy được ví như “Người đẹp Paris”. Một lần đang lom khom chụp ảnh hồ Xuân Hương, ông giật mình nghe tiếng quát “Ê này, mai mốt nhớ tặng ảnh cho tao, nếu không thì vào “tù” đấy”. Té ra là một ông “Tây” cao to, có vẻ rất nghệ sĩ. Ông “Tây” ấy là Phó Thị trưởng Đà Lạt, sau này cũng mê ảnh của ông “như điếu đổ”. Khi đã thân tình, ông “tây” mắng: “Cậu ngốc lắm! Ảnh đẹp thế sao không làm Postcard (bưu ảnh) bán cho du khách?”. Ông liền làm thử gởi các quầy sách, lưu niệm, mỹ phẩm và đã thành công ngoài mong đợi. Các cửa hiệu thi nhau lấy ảnh của ông. Du khách thập phương và công chúng Đà Lạt thường chọn mua “Bưu ảnh Trần Văn Châu”. Để có ảnh lạ và độc đáo, ông leo lên tháp chuông, nhà cao tầng, ngọn cây,…để chụp ảnh toàn cảnh Đà Lạt, nhưng chỉ được một góc mà thôi. Ông mơ một ngày nào đó được lên máy bay chụp ảnh cho thoả chí tang bồng. Và dịp may ấy đã đến. Năm 1960, sau một thời gian làm quen, tặng ảnh, tốp phi công trực thăng (thường đậu ở đồi Cù) quý mến ông đã đồng ý. Vào một ngày trời đẹp, ông chuẩn bị hai máy ảnh và năm cuộn phim lên máy bay, cảm giác vừa thích thú, vừa lo sợ. Ông phải hét, phải ra hiệu cho phi công quần đảo nhiều vòng trên bầu trời Đà Lạt. Lúc lên cao, khi sà thấp, lúc từ đông sang tây, lúc từ nam lên bắc…Ông say mê chụp hết phim lúc nào chẳng hay. Khi tráng rọi ảnh, người ông “nổi da gà” vì ảnh quá lạ và đẹp đến không ngờ. Những tấm ảnh chụp từ máy bay, ông “trình làng” rất dè dặt, nhưng đã làm ngây ngất biết bao người. Ông tâm sự “Tôi rất mãn nguyện, bởi mọi nơi chốn Đà Lạt đã được tôi thu vào ống kính qua bao thăng trầm thời gian. Hơn 70 năm cầm máy, qua nhiều biến cố cuộc sống, tôi phải bỏ đi nhiều thứ, nhưng có một thứ tôi luôn đeo bên người là bao phim. Tôi coi phim, ảnh là tài sản vô giá, là “đứa con cưng” đặc biệt yêu quý. Đến nay, phim vẫn tốt. Tôi đã “ken” vào đĩa mềm, máy tính và USB để lưu giữ lâu dài. Lần này, về dự triển lãm ảnh “Đà Lạt xưa” mừng Đà Lạt 115 tuổi, mừng tôi 85 tuổi và thăm người thân, bạn bè,…tôi hạnh phúc vô cùng”. Ông nhận thấy Đà Lạt phát triển nhanh quá, đẹp và khang trang lên nhiều, và cũng “bê tông hoá” nhiều hơn. Ông cũng đã giao cho anh Trần Văn Hiệp (người con trai đầu) lưu giữ toàn bộ kho phim và ảnh, để sau này in sách ảnh “Đà Lạt xưa” tặng “Thành phố Hoa - Đà Lạt”. Dịp tết Nhâm Thìn 2012 vừa qua, tình cờ gặp người thân của ông mới hay tin ông đã qua đời cách đây 3 năm ở nước ngoài. Tôi thực sự bàng hoàng và tiếc nuối như thể vừa đánh mất một vật duy nhất. Gần 70 năm lập nghiệp ở Đà Lạt, nhiếp ảnh gia Trần Văn Châu (quê ở Nam Định, sinh ở Hà Nội) là người Việt Nam đầu tiên, và cũng là người cuối cùng chụp ảnh “Đà Lạt xưa” từ máy bay. Tôi rất kính trọng, quý mến tài năng và tấm lòng của ông, một nhân chứng lịch sử lưu giữ hình hài “Đà Lạt xưa” cho hậu thế: “Mong mọi người hãy làm cho Đà Lạt ngày càng đẹp hơn, sang hơn, xứng tầm thành phố du lịch nổi tiếng quốc tế!”.

(Hà Hữu Nết)