Chữ Đà Lạt được bắt nguồn từ chữ Đạ Lạch

Địa danh Đà Lạt được bắt nguồn từ chữ Đạ Lạch, tên gọi của con suối Cam Ly. Khởi nguồn từ huyện Lạc Dương, dòng suối Cam Ly chảy qua khu vực Đà Lạt theo hướng bắc -- nam, trong đó đoạn từ khoảng hồ Than Thở tới thác Cam Ly ngày nay được gọi là Đạ Lạch. Theo ngôn ngữ của người Thượng, Da hay Dak có nghĩa là nước, tên gọi Đà Lạt có nghĩa nước của người Lát, hay suối của
người Lát.

Người dân cư ngụ tại địa phương lâu đời nhất, mà người xưa gọi là bản thổ, dân thổ cư, là người Lạch, nay ta gọi là Lạt. Người Lạch có ảnh hưởng khá lớn tới Đà Lạt.
Đây là một trong ba chi phái hiện diện tại vùng Đà Lạt. Hai chi phái kia là Chil và Benưr (Do tên núi Bnưr (đọc là Bờ nưa) B có âm Bờ cũng như Bù, Buôn là làng, nưr là côn trùng nhũi trong đất về sau được viết theo tiếng Pháp la Benưr hay Bonheur nghĩa là hạnh phúc). Cả ba chi phái nầy thuộc hệ Kơ hô (cũng viết là Kho), cùng chia nhau sinhsống tại các vùng phía bắc tỉnh Lâm Đồng, riêng người Lạchsống từ chân núi Lang Biang tới thành phố Đà Lạt, chiếm cứ quanh Hồ Xuân Hương. Người Lạch gọi hồ này là hồ nước của người Lạch - Đạ Lạch (tiếng người dân tộc: Đạ cũng như Đak (người Ê Đê, Mnông, Gia Rai ở phía Tây Trường Sơn như Buôn Ma Thuột, Pleiku, Kontum có nghĩa là nước hồ).
Vào thời Hán ngữ còn thịnh, những người theo văn hóa Hán Nôm đã nói Đa Lạc (có nghĩa là “nhiều vui thú”).
Ý tưởng này trùng hợp (cũng có thể là do ảnh hưởng) với quan điểm của những người Pháp vào đầu thế kỉ XX khi thực hiện dự án xây dựng trung tâm nghỉ dưỡng miền cao này. Trongsố người Pháp ấy có người giỏi tiếng La-tinh, có lẽ là giáo sĩ Thiên Chúa giáo. Khi nghe những người lạch gọi Đạ Lạch, những người Pháp ấy nghĩ tới cách chọn cho trung tâm một cái tên có âm thanh tương đồng và có ý nghĩa phù hợp với chức năng trung tâm nghỉ dưỡng bằng cách ghép những chữ cái đầu của một câu châm ngôn gốc La-tinh, để cho tên trung tâm này gần gũi với các tên thành phố Châu Âu. Câu châm ngôn La-tinh ấy là: Dat Alliis Laetitum Alliis Temperriem. Câu này có nghĩa là “cho người này niềm vui, cho người kia mát lành”. Ghép năm chữ đầu của năm từ: D, A, L, A, T, thành DALAT (đối chiếu với chữ Đa lạc theo Hán văn thì trùng âm, tùng ý là những niềm vui thú).
Hai cách diễn giải kể sau không được chấp nhận của những nhà nghiên cứu văn hóa và dân tộc học, vì đó là cách nhằm thi vị hóa mục tiêu khai sinh một trung tâm nghỉ dưỡng dành riêng cho giới quan chức Pháp trong mùa hè, không xác đáng với ý nghĩa trong thực tế.
Theo bài báo “Sự khai sinh của Dalat” (Naissance de Dalat) của tác giả Baudrit, đăng trong tạp chí Đông Dương (Revue Indochine)số 180 vào tháng 2 năm 1944 thì Baudrit đã phỏng vấn viên công sứ đầu tiên của thành phố là Cunhac về khái niệm Da Lat thì Cunhac đã trả lời:
À la place du lac coulait le petit ruisseau de la tri bu des Lat et quon appelait “DaLat” (Da ou Dak: eau en moi).
Có nghĩa là:
Nơi hồ nước có dòng suối nhỏ của bộ tộc Lat chảy qua, người ta gọi là “Đạ Lạt”. Theo tiếng người Thượng, Đạ hay Đak nghĩa là nước.

Những người có công kiến thiết thành phố còn sáng tạo một câu cách ngôn khéo léo bằng tiếng La Tinh: Dat Aliis Laetitiam Aliis Temperiem, có nghĩa Cho người này nguồn vui, cho kẻ khác sức khỏe. Tác giả André Morval đã viết câu cách ngôn chiết tự này ở đầu một bài báo nhan đề Dalat: Cité de la Jeunesse với nội dung: "Những người khai sinh ra nơi nghỉ mát trên miền núi danh tiếng của chúng ta đã xác định một cách rất hợp lý những nét hấp dẫn và những đặc tính tốt bằng một câu cách ngôn ghép chữ đầu rất khéo léo để liền theo huy hiệu thành phố". Năm 1937, khi xây dựng chợ Đà Lạt mới thay cho ngôi chợ cũ bằng gỗ bị cháy, người ta đã đề dòng chữ Dat Aliis Laetitiam Aliis Temperiem trên tường đầu hồi của công trình, phía trên là huy hiệu thành phố hình tròn, tạc hình một đôi thanh niên nam nữ người dân tộc. Với khí hậu ôn hòa, cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp và những di sản kiến trúc Pháp phong phú, Đà Lạt còn được gọi bằng nhiều cái tên khác như "Thành phố mù sương", "Thành phố ngàn thông", "Thành phố ngàn hoa", "Xứ hoa Anh Đào" hay "Tiểu Paris".

ST - NET

Cám ơn Bài viết !

Mời bạn .